Minder uitgebreide medische behandeling
“Voorheen beslisten we over wel of niet behandelen op basis van de tumor. Nu zetten we de wensen en de leefwereld van de patiënt centraal”, vertelt oncologisch chirurg Barbara van Leeuwen. Het resultaat is dat 27% van de patiënten kiest voor een andere, vaker minder uitgebreide medische behandeling.
Onderzoek naar voorspellers
“Binnen de oncologie voor ouderen deden we al een paar jaar onderzoek naar voorspellers (zoals kwetsbaarheid, fysieke activiteit, leeftijd en comorbiditeit) en uitkomsten”, licht Van Leeuwen toe. “Zo wilden we komen tot een ideale scorelijst, waarmee te voorspellen was hoe iemand uit een behandeling zou komen.”
Maar de resultaten van dit onderzoek waren teleurstellend. “Vanuit de behoefte meer grip te krijgen op wat een zware behandeling voor ouderen betekent, wilden we de individuele patiënt veel meer betrekken bij de behandelkeuze. Ook bleek dat informatie van de patiënt tussen de verschillende disciplines onvoldoende werd gedeeld. Terwijl die informatie juist nodig is om tot de best passende behandeling te komen. Omdat er weinig interactie was tussen verpleegkundige en chirurg, gebeurde er weinig met de informatie van de verpleegkundige over de patiënt.”
Aanpak
Een groep enthousiaste zorgverleners bedacht wat nodig was om tot een beter afgewogen behandelbesluit te komen. En hoe de oudere patiënt hierin een rol kon krijgen. Dat resulteerde in een spilfunctie voor de verpleegkundige, en een andere invulling van het multidisciplinair overleg (MDO).
Screening
De verpleegkundige screent de patiënt nu op 4 domeinen:
- somatisch;
- sociaal;
- psychisch, en;
- functioneel.
Hanneke van der Wal is één van de verpleegkundigen die deze gesprekken met patiënten voert. “We vragen wat de patiënt zelf belangrijk vindt en wat zijn behandeldoelen zijn. Daarvoor gebruiken we de Optool. Een eenvoudig schuifsysteem waarmee de patiënt makkelijk kan aangeven hoe belangrijk hij bijvoorbeeld levensverlenging vindt. Of behoud van onafhankelijkheid.” Om zich het voeren van deze beslisgesprekken eigen te maken, volgden de verpleegkundigen een training. Ook is voor artsen en verpleegkundigen de scholing ‘Van patiënt naar persoon’ ontwikkeld.
Apart multidisciplinair overleg
Daarnaast is een apart MDO ingevoerd, waarin de verpleegkundige het perspectief van de individuele patiënt vertolkt. Ze deelt de informatie van de patiënt met de internist ouderengeneeskunde en de chirurg in dit MDO. Door de kennis van de ziekte, de patiënt en de behandeling bij elkaar te brengen, komen de deelnemers tot een passend behandelplan.
Na dit MDO volgt een driegesprek tussen arts, verpleegkundige en patiënt. Daarbij worden de behandelopties besproken. De verpleegkundige heeft hierbij een ondersteunde rol voor de patiënt. Van Leeuwen: “We zijn ook afgestapt van het diagnose- en beslisgesprek op 1 dag. De patiënt heeft tijd nodig voor bezinning en om te praten met familie.”
Resultaten
Er is onderzoek gedaan om het effect van deze werkwijze inzichtelijk te maken. Daaruit blijkt dat de gekozen behandeling in 27% van de gevallen afwijkt van het advies van de reguliere tumorwerkgroep. “Meestal (bij een kwart tot een derde van de patiënten) komen we samen tot een minder ingrijpende behandeling. Die leidt verrassend genoeg niet tot slechtere resultaten. Mensen leven niet korter”, licht Van Leeuwen toe. Daarbij benadrukt ze dat levensverlenging ook zeker niet het ultieme behandeldoel hoeft te zijn.
Voordelen
Uit spiegelgesprekken met patiënten blijkt dat zij zich meer als mens gehoord voelen. Van der Wal: “Patiënten ervaren de nieuwe werkwijze als positief, omdat ze het gevoel hebben zo meer controle te hebben en hun ziekte-inzicht is vergroot.”
Ook zorgverleners ervaren volgens Van der Wal voordelen. “De focus gaat van de ziekte naar de hele mens. En de nieuwe samenwerking zorgt ervoor dat we daarin elkaars kracht meer waarderen.” Van Leeuwen: “Door de leefwereld van de patiënt te beschouwen, komen we tot andere afwegingen. Dat is een verdieping van ons werk.”
‘Last but not least’ wordt - via het Citrienfondsprogramma ‘Naar regionale oncologienetwerken’ - het gedachtengoed om te komen tot passende behandelplannen, verspreid via implementatieprojecten.
Instrumenten
- Een apart MDO met een andere insteek: van technische tumorbestrijding naar opties die passen bij het perspectief van de patiënt.
- Screeningsinstrumenten om het dagelijks fysiek, sociaal en psychisch functioneren in kaart te brengen.
- De OPTtool (Outcome Prioritization Tool): een kaart met 4 behandeldoelen. Levensverlenging, onafhankelijkheid bewaren, pijn bestrijden en ander klachten verminderen. Patiënten wordt gevraagd deze doelen te prioriteren ten opzichte van elkaar. Het resultaat is een hulpmiddel voor het gesprek over wat belangrijk is in zijn leven (in relatie tot de behandelopties).
- De 3 goede vragen.
Stimulans
Bij de ontwikkeling en start van de nieuwe werkwijze was een beperkt aantal enthousiaste artsen en verpleegkundigen betrokken. In een veilige omgeving deelden zij ervaringen en onzekerheden. Van Leeuwen: “Dit werkte in verschillende opzichten stimulerend. Bij zo’n wezenlijke verandering moet je elkaar vertrouwen. Alle teamspelers waren gelijkwaardig en hadden een eigen waardevolle inbreng. En met een klein team kun je gewoon beginnen. Het hoefde niet gelijk perfect te zijn, omdat we gaandeweg gemakkelijk konden bijsturen.”
Belemmering
Het kost tijd en energie om een nieuwe werkwijze te implementeren, is de ervaring van Van Leeuwen en Van der Wal. Zeker als die gebaseerd is op nieuw gedachtengoed. “Als chirurg zijn we getraind in behandelen van de ziekte en te kijken naar wat bijdraagt aan de levensverwachting. Daar is de richtlijn ook vaak op gericht, maar dat is niet altijd passend voor de individuele patiënt.”
De kunst is haakjes te vinden waarop de vernieuwing aansluit, zodat je zorgverleners intrinsiek motiveert voor samen beslissen.
Tips voor andere ziekenhuizen
- Maak gebruik van de kennis en kunde van andere disciplines, zoals de geriater, internist ouderengeneeskunde en de verpleegkundige. En leer van elkaar.
- Zorg dat de verpleegkundige tijd krijgt voor de gesprekken met de patiënt en deelname aan het MDO.
- Vlieg samen beslissen in de oncologie zorgpadbreed aan. Later in het zorgpad zijn er ook weer beslismomenten over bijvoorbeeld radio- en chemotherapie.
- Zorg dat ondersteunende afdelingen als ICT en Financiën en beleidsmedewerkers op tijd aanhaken. Een nieuwe werkwijze vraagt een andere structuur, andere ondersteuning en andere financiering. Bij een project kun je afwijken, maar bij blijvende implementatie moet het systeem meewerken.
Contact
Heb je vragen over samen beslissen bij oncologie voor ouderen in het UMCG? Neem dan contact op met:
Praktijkvoorbeeld insturen
Heb jij een interessant praktijkvoorbeeld in jouw organisatie? Wil je dat praktijkvoorbeeld op dit platform terugzien? Stuur dan je praktijkvoorbeeld in!
Disclaimer
De praktijkvoorbeelden zijn een weergave van de inzet en activiteiten van ziekenhuizen, UMC’s en ZBC’s om invulling te geven aan Samen Beslissen in de praktijk. Er vindt geen (medisch) inhoudelijke beoordeling van de praktijkvoorbeelden plaats. De verantwoordelijkheid voor de juistheid van de medische inhoud ligt bij de indiener van het voorbeeld (of geïnterviewde). Als in een praktijkvoorbeeld wordt afgeweken van de op dat moment geldende richtlijn, wordt ervan uitgegaan dat het door de IGJ gehanteerde principe “comply or explain” is toegepast.