Het vergroten van het gebruik van de keuzekaart in de praktijk is gedaan op de specialismen oogheelkunde, dermatologie, gynaecologie en interne geneeskunde. Het project kwam tot stand in samenwerking met patiëntenverenigingen en verpleegkundigen. Elf afdelingen in acht ziekenhuizen deden mee aan een pilot en leerden waardevolle lessen.

Een keuzekaart helpt arts en patiënt het Samen Beslis-gesprek te voeren. Vanuit wetenschappelijke verenigingen en patiëntenorganisaties zijn de afgelopen jaren tal van keuzekaarten ontwikkeld. Maar binnen veel beroepsgroepen worden deze keuzekaarten weinig of zelfs helemaal niet gebruikt. Het was aanleiding voor het project ‘Disseminatie en implementatie van keuzekaarten’, waarin het vergroten van het gebruik van keuzekaarten in de praktijk centraal stond.

Aanpak

Het project startte met het samenstellen van een werkgroep van medisch specialisten, verpleegkundigen en deskundigen vanuit patiëntenorganisaties. Na wat voorbereidend werk begon in april 2021 een pilot op elf afdelingen binnen acht ziekenhuizen. Hierin lag de focus op vier keuzekaarten in de specialismen oogheelkunde, interne geneeskunde, dermatologie en gynaecologie. Na een nulmeting kregen de medisch specialisten hulp bij het inzetten van de keuzekaart.

Dat begon met een informatieve webinar, inclusief voorbeeldvideo’s van goed en minder goed gebruik van de keuzekaart. Ook werd er samen met afdelingen gekeken hoe de keuzekaart goed in te passen is in het specifieke zorgpad dat patiënten er bewandelen. In juni 2022 was het project klaar. Met de resultaten wil de werkgroep wetenschappelijke verenigingen en patiëntenorganisaties helpen om hun achterban te motiveren de keuzekaart in te zetten.

Instrumenten

Onderstaande vier keuzekaarten zijn in de pilot geïmplementeerd:

• keuzekaart eierstokcystes, gynaecologie;
• keuzekaart moeilijk behandelbare hoge bloeddruk, interne Geneeskunde;
• keuzekaart niet-infectieuze uveitis, oogheelkunde;
• keuzekaart matige tot ernstige psoriasis: systemische medicatie, dermatologie.

Geleerde lessen

Het is essentieel goed na te denken over een specialisme- of zelfs aandoeningspecifieke implementatiestrategie van de keuzekaart, zo werd duidelijk in het project. “Een gesprek voeren op basis van een keuzekaart is vrij generiek, maar op welk moment je de kaart goed inzet, is per specialisme heel verschillend”, aldus Peggy Geomini, gynaecoloog bij het Maxima MC en betrokken in zowel de werkgroep als de pilot van het project. “Zo krijgen patiënten met hypertensie (hoge bloeddruk) vaak al een doorverwijzing van de huisarts met die diagnose. Artsen interne geneeskunde kunnen hen dus al vóór het consult de keuzekaart toesturen. Maar bij een eierstokcyste wordt soms pas in het ziekenhuis duidelijk dat het om een cyste gaat en is het voor die tijd toesturen van een keuzekaart te voorbarig.”

Ook hóé je de keuzekaart aanbiedt, is iets waar op maat naar gekeken moet worden. Ester Rake, projecteider vanuit het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten, geeft een voorbeeld: “Bij de keuzekaart voor niet-infectieuze uveitis (oogontsteking) komen mensen net uit een technisch oogheelkundig onderzoek als ze de keuzekaart voor zich krijgen. Op dat moment kunnen zij helemaal niet goed zien, dus hebben we voor de afdelingen oogheelkunde een audio-opname laten inspreken van de keuzekaart.”

Een andere belangrijke les is dat het heel belangrijk is het keuzemoment in het Samen Beslis-gesprek expliciet te benoemen. “Door iets te zeggen als ‘we gaan nu de opties met elkaar doornemen en daarna hebt u iets te kiezen’ is het voor de patiënt duidelijk dat er een keuze volgt.”

Resultaten

In zes maanden tijd zijn de keuzekaarten op de betreffende afdelingen grotendeels geïmplementeerd. In de eindmeting gaf maar liefst 85% van de afdelingen aan dat ze doorgaan met het gebruik van de keuzekaarten en 88% raadt het gebruik van de keuzekaarten aan bij collega’s. Verder was vooral de waardering van de webinar goed en waren de scheurblokken een schot in de roos; artsen geven aan de keuzekaart er makkelijker bij te pakken als deze kant-en-klaar op hun bureau ligt. “Bij ons op de afdeling gynaecologie gebruiken we deze keuzekaart nu standaard bij een eierstokcyste; de scheurblokken liggen in alle spreekkamers”, aldus Geomini.

Over de meerwaarde van de keuzekaart geven specialisten terug dat de patiënt dankzij de inzet ervan beter geïnformeerd een keuze maakt. Geomini: “De keuzekaart helpt de patiënt alle opties te overwegen, zoals bijvoorbeeld niets doen bij een eierstokcyste. Wanneer patiënten deze optie van tevoren op de keuzekaart hebben gezien, helpt dat hen zich daarvoor open te stellen.”

Geomini merkt ook dat patiënten minder zelf informatie gaan zoeken op internet wanneer ze een keuzekaart meekrijgen.

Stimulans

Het multidisciplinaire karakter in de werkgroep was helpend; zorgverleners konden onderling veel van elkaar leren. Ook de actieve rol van patiëntenverenigingen werd als heel positief ervaren. Daardoor bleef de focus op de patiënt scherp. “Ik had bijvoorbeeld zelf ingevuld dat patiënten het liefst in één consult klaar zijn”, aldus Geomini. “Maar patiëntenverenigingen gaven aan dat patiënten het niet erg vinden twee keer terug te komen, als dat betekent dat zij beter geïnformeerd zijn.”

Belemmeringen

Specialisten waren vooraf soms huiverig dat het inzetten van de keuzekaart veel tijd zou kosten. “Toch is dat niet zo. Je moet er vooral voor waken dat je niet de hele keuzekaart van linksboven tot rechtsonder doorneemt”, vertelt Geomini. “Wanneer je de patiënt kort uitlegt hoe de keuzekaart werkt en meeneemt langs de relevante opties die erop staan, kan de patiënt er verder zelf over nadenken. Wanneer patiënten de keuzekaart vooraf hebben ontvangen, verloopt het gesprek vaak juist sneller. Door te vragen wat hen op de kaart vooral opviel en waar ze het langst bij stil bleven staan, kom je snel tot de kern van wat er voor die betreffende patiënt toe doet.”

Tips

• Bekijk het complete aanbod van keuzekaarten op de website van thuisarts.nl.
• De webinar uit het project is inmiddels omgezet in een e-learning die voor iedereen gratis toegankelijk is.
• Ga als afdeling bij elkaar zitten om na te denken hoe de keuzekaart past binnen het specifieke zorgpad van een bepaald specialisme of ziektebeeld. Wat is een goed moment om de keuzekaart voor het eerst aan patiënten toe te sturen of te laten zien?
• Zorg dat je de keuzekaart binnen handbereik hebt. Bijvoorbeeld in de vorm van een scheurblok. Binnen de ziekenhuizen wordt de komende tijd een eerste partij scheurblokken kosteloos verspreid, zodat dokters hier kennis mee kunnen maken. De contactpersonen voor samen beslissen in de ziekenhuizen zijn hiervoor benaderd. Stuur een e-mail met vragen hierover.

Kosten

De keuzekaarten zijn te downloaden via de website van thuisarts.nl. De webinar is gratis beschikbaar en de e-learning is gratis te volgen na inschrijving via de beroepsorganisatie (vanaf september beschikbaar). De verspreiding van de eerste partij scheurblokken gebeurt kosteloos, daarna betalen ziekenhuizen voor nabestellingen een kleine kostendekkende bijdrage. De implementatie van keuzekaarten vraagt verder om een tijdsinvestering, die vooral nodig is om te komen tot een workflow, waarbij de keuzekaart optimaal wordt ingezet binnen het betreffende zorgpad.

Contact

Ester Rake, adviseur Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en projectleider in dit project: thuisarts@kennisinstituut.nl.